Θυμάμαι μια σκηνή στην τηλεόραση από τα μέσα της δεκαετίας του 90: η Μαλβίνα Κάραλη κάθεται οκλαδόν έξω από τον Έλατο στην Πλατεία Λαυρίου και μοιράζει στους περαστικούς τον "Πειρασμό της Αθωότητας" του Πασκάλ Μπρυκνέρ από τις εκδόσεις Αστάρτη. Η άψογη γαλλική προφορά με την οποία πρόφερε το όνομα του συγγραφέα ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με την ατμόσφαιρα της περιοχής στα πέριξ της Ομόνοιας. Αναμφίβολα, ήταν μια εκκεντρική ενέργεια, όπως εκκεντρική ήταν και η ίδια η Μαλβίνα Κάραλη, ωστόσο, μπορώ να την κατανοήσω γιατί κι εγώ έχω νιώσει παρόμοιο ενθουσιασμό για κάποιο βιβλίο, την τρίτομη αυτοβιογραφία του Ελίας Κανέτι από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Μάλιστα, είχα πάρει 2-3 αντίτυπα του πρώτου τόμου και τα είχα χαρίσει σε φίλους, περιμένοντας με αγωνία τις εντυπώσεις τους. Ήταν το πιο κοντινό σ' αυτό που έκανε η Κάραλη, που θα μπορούσα κι εγώ, ως ιδιοσυγκρασία, να πράξω για να διαδώσω ένα αγαπημένο βιβλίο.
Θα μπορούσα να γράψω κατεβατά ολόκληρα για το έργο αυτό, για την οξεία, διεισδυτική ματιά του, για την εξαντλητική παρατηρητικότητά του που δεν κουράζει ποτέ τον αναγνώστη και για το συνδυασμό ηρεμίας και πάθους στο ύφος του. Θα μπορούσα ακόμα να γράψω για τους κόσμους που ανοίγονται ολοζώντανοι μέσα από τις περιγραφές του: τα Βαλκάνια των Σεφαραδιτών Εβραίων, το μποέμ Βερολίνο του Μεσοπολέμου και την αστική Βιέννη των διανοουμένων. Ισως κάποια άλλη φορά. Σήμερα θα μιλήσω για τους συγγραφείς και τα βιβλία τα οποία ο Κανέτι, ως φανατικός βιβλιόφιλος, συστήνει στον αναγνώστη. Η αγάπη του για τη λογοτεχνία και η συστηματικότητα με την οποία διάβαζε μπορούν να συγκριθούν μόνο με του Μπόρχες, ωστόσο, η ψυχρή εγκεφαλικότητα του Αργεντίνου με την αγγλική καταγωγή με απωθεί, ενώ το πάθος του Βαλκάνιου με πείθει πολύ περισσότερο.
Πρώτα πρώτα είναι τα βιβλία που εκείνος αγαπούσε: το έπος του Γκίλγκαμες, μέσα απο το οποίο αποφάσισε ότι όλη η ζωή του θα είναι ένας αγώνας ενάντια στο θάνατο, οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, που τον βοήθησαν να κατανοήσει, όντας ακόμα μαθητής, τα πολιτικά γεγονότα και τις ταραχές στη Γερμανία της δεκαετίας του 20, το Παλτό του Γκόγκολ, του σπουδαιότερου, κατά τη γνώμη του, Ρώσου συγγραφέα, και ο Βόιτσεκ του Μπίχνερ, το βιβλίο που η γυναίκα του έκρυψε όταν ο Κανέτι έγραφε το πρώτο και μοναδικό του μυθιστόρημα, την Τύφλωση, γιατί θεωρούσε ότι αν το διάβαζε θα εγκατέλειπε κάθε προσπάθεια να γράψει. Τι καλύτερο μπορούσε να γραφτεί μετά απ' αυτό;
Μετά είναι οι συγγραφείς που ο ίδιος ο Κανέτι είχε γνωρίσει και συναναστραφεί, η παρουσίαση του έργου τους και η σκιαγράφιση της προσωπικότητάς τους. Αναφέρεται βέβαια στον αγαπημένο μου Τόμας Μαν και το Μαγικό Βουνό, όμως άλλοι συγγραφείς γοητεύουν περισσότερο τον αναγνώστη. Ένας απ' αυτούς είναι ο Ρόμπερτ Μούζιλ, ο συγγραφέας του έργου "Ο Άνθρωπος χωρίς Ιδιότητες", το οποίο ανήκει στα γαλαζοαίματα της λίστας με τα βιβλία που θέλω να διαβάσω . Ο Μούζιλ, όπως μας εξηγεί ο Κανέτι, αποστρεφόταν τόσο πολύ το χρήμα, που δεν το άγγιζε καν και άφηνε τη γυναίκα του να κάνει όλες τις πληρωμές, χωρίς ωστόσο να έχει κάποια κλίση προς την ασκητική ζωή και την άρνηση των ανέσεων. Οι φίλοι του και οι θαυμαστές του είχαν ιδρύσει μια Εταιρεία Φίλων του Μούζιλ, της οποίας τα μέλη ήταν υποχρεωμένα να καταβάλλουν μηνιαία συνδρομή, προκειμένου ο Μούζιλ να αφιερωθεί απερίσπαστος στο έργο του. Τα περισσότερα μέλη αυτής της Εταιρείας ήταν Εβραίοι, οπότε, όταν ο Χίτλερ προσάρτησε την Αυστρία, η Εταιρεία διαλύθηκε και ο Μούζιλ πέθανε άπορος λίγα χρόνια αργότερα στην Ελβετία, πληρώνοντας ακριβά την περιφρόνησή του για το χρήμα.
Άλλος συγγραφέας στον οποίο αναφέρεται εκτενώς είναι ο Χέρμαν Μπροχ, ο συγγραφέας της τριλογίας "Υπνοβάτες". Ο Μπροχ παρουσιάζεται ως ένας ιδιαίτερα ταπεινός και ευαίσθητος άνθρωπος, ο οποίος έκανε καθημερινά ψυχανάλυση και υπέφερε από την εμπορική κληρονομιά της οικογένειάς του που τον προόριζε για επιχειρηματική σταδιοδρομία, την οποία εκείνος απαρνήθηκε. Και ο Μπροχ πέθανε πρόσφυγας και φτωχός σαν τον Μούζιλ.
Κάποιος άλλος, τον οποίο έμαθα μέσα από τον Κανέτι και πραγματικά τον ευγνωμονώ γι' αυτό, είναι ο Ισαάκ Μπάμπελ. Τον είχε γνωρίσει σε μια επίσκεψή του στη Γερμανία και είχε εντυπωσιαστεί από την οξυδέρκεια, το χιούμορ, την ηρεμία και την ταπεινότητά του. Είχε μάλιστα προβλέψει ότι το μέλλον ενός τέτοιου συγγραφέα στη σταλινική Ρωσία θα ήταν ζοφερό. Πράγματι, το 1939 συνελήφθη και τα ίχνη του εξαφανίστηκαν.
Εκτός από τους συγγραφείς με τους οποίους συνδεόταν με φιλική σχέση, υπήρχαν κι αυτοί που αντιπαθούσε. Ο βασικός λόγος για την αντιπάθειά του φαίνεται να είναι η αλαζονεία τους. Αυτή ήταν η περίπτωση του Μπρεχτ, που, κατά τον Κανέτι, έμοιαζε με ενεχυροδανειστή. Φαίνεται ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα κατά το οποίο οι πράξεις έρχονται σε αντίθεση με τις ιδέες. Κατά τον Κανέτι, ο Μπρεχτ περιφρονούσε τους ανθρώπους αλλά δεν δίσταζε να τους χρησιμοποιήσει εάν αυτοί εξυπηρετούσαν τον σκοπό του, ο οποίος ήταν πριν και πάνω απ' όλα.
Νομίζω ότι δε χρειάζεται να πω περισσότερα. Ήδη έχετε καταλάβει ότι ο Κανέτι στην αυτοβιογραφία του προβάλλει ένα μωσαϊκό προσωπικοτήτων που συνεπαίρνει τον αναγνώστη με την πολυμορφία του και τον καλεί να την ανακαλύψει μέσα από το έργο τους... Γι' αυτό κι εγώ, μέσα από τη διαδικτυακή γωνιά μου, προσπαθώ να διαδώσω το αγαπημένο βιβλίο, όπως κι η Μαλβίνα έξω από τον θρυλικό Έλατο!
Πρώτα πρώτα είναι τα βιβλία που εκείνος αγαπούσε: το έπος του Γκίλγκαμες, μέσα απο το οποίο αποφάσισε ότι όλη η ζωή του θα είναι ένας αγώνας ενάντια στο θάνατο, οι κωμωδίες του Αριστοφάνη, που τον βοήθησαν να κατανοήσει, όντας ακόμα μαθητής, τα πολιτικά γεγονότα και τις ταραχές στη Γερμανία της δεκαετίας του 20, το Παλτό του Γκόγκολ, του σπουδαιότερου, κατά τη γνώμη του, Ρώσου συγγραφέα, και ο Βόιτσεκ του Μπίχνερ, το βιβλίο που η γυναίκα του έκρυψε όταν ο Κανέτι έγραφε το πρώτο και μοναδικό του μυθιστόρημα, την Τύφλωση, γιατί θεωρούσε ότι αν το διάβαζε θα εγκατέλειπε κάθε προσπάθεια να γράψει. Τι καλύτερο μπορούσε να γραφτεί μετά απ' αυτό;
Κάποιος άλλος, τον οποίο έμαθα μέσα από τον Κανέτι και πραγματικά τον ευγνωμονώ γι' αυτό, είναι ο Ισαάκ Μπάμπελ. Τον είχε γνωρίσει σε μια επίσκεψή του στη Γερμανία και είχε εντυπωσιαστεί από την οξυδέρκεια, το χιούμορ, την ηρεμία και την ταπεινότητά του. Είχε μάλιστα προβλέψει ότι το μέλλον ενός τέτοιου συγγραφέα στη σταλινική Ρωσία θα ήταν ζοφερό. Πράγματι, το 1939 συνελήφθη και τα ίχνη του εξαφανίστηκαν.
Εκτός από τους συγγραφείς με τους οποίους συνδεόταν με φιλική σχέση, υπήρχαν κι αυτοί που αντιπαθούσε. Ο βασικός λόγος για την αντιπάθειά του φαίνεται να είναι η αλαζονεία τους. Αυτή ήταν η περίπτωση του Μπρεχτ, που, κατά τον Κανέτι, έμοιαζε με ενεχυροδανειστή. Φαίνεται ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα κατά το οποίο οι πράξεις έρχονται σε αντίθεση με τις ιδέες. Κατά τον Κανέτι, ο Μπρεχτ περιφρονούσε τους ανθρώπους αλλά δεν δίσταζε να τους χρησιμοποιήσει εάν αυτοί εξυπηρετούσαν τον σκοπό του, ο οποίος ήταν πριν και πάνω απ' όλα.
Νομίζω ότι δε χρειάζεται να πω περισσότερα. Ήδη έχετε καταλάβει ότι ο Κανέτι στην αυτοβιογραφία του προβάλλει ένα μωσαϊκό προσωπικοτήτων που συνεπαίρνει τον αναγνώστη με την πολυμορφία του και τον καλεί να την ανακαλύψει μέσα από το έργο τους... Γι' αυτό κι εγώ, μέσα από τη διαδικτυακή γωνιά μου, προσπαθώ να διαδώσω το αγαπημένο βιβλίο, όπως κι η Μαλβίνα έξω από τον θρυλικό Έλατο!
